अग्ने सह॑स्वानभिभूरभीद॑सि नीचो न्युद्गब्ज द्विषत: सपत्ना॑न् ।
इयं मात्रा॑ मीयमा॑ना मिता च॑ सजातांस्ते॑ बलिहृत॑: कृणोतु ॥६॥

साकं स॑जातै: पय॑सा सहैध्युदु॑ब्जैनां महते वीर्याद्गय ।
ऊर्ध्वो नाकस्याधि॑ रोह विष्टपं॑ स्वर्गो लोक इति यं वद॑न्ति ॥७॥

इयं मही प्रति॑ गृह्णातु चर्म॑ पृथिवी देवी सु॑मनस्यमा॑ना ।
अथ॑ गच्छेम सुकृतस्य॑ लोकम् ॥८॥

एतौ ग्रावा॑णौ सयुजा॑ युङ्ग्धि चर्म॑णि निर्बि॑न्ध्यंशून्यज॑मानाय साधु ।
अवघ्नती नि ज॑हि य इमां पृ॑तन्यव॑ ऊर्ध्वं प्रजामुद्भरन्त्युदू॑ह ॥९॥

गृहाण ग्रावा॑णौ सकृतौ॑ वीर हस्त आ ते॑ देवा यज्ञिया॑ यज्ञम॑गु: ।
त्रयो वरा॑ यतमांस्त्वं वृ॑णीषे तास्ते समृ॑द्धीरिह रा॑धयामि ॥१०॥

इयं ते॑ धीतिरिदमु॑ ते जनित्रं॑ गृह्णातु त्वामदि॑ति: शूर॑पुत्रा ।
परा॑ पुनीहि य इमां पृ॑तन्यवोऽस्यै रयिं सर्व॑वीरं नि य॑च्छ ॥११॥

उपश्वसे द्रुवये॑ सीदता यूयं वि वि॑च्यध्वं यज्ञियासस्तुषै॑: ।
श्रिया स॑मानानति सर्वा॑न्त्स्यामाधस्पदं द्वि॑षतस्पा॑दयामि ॥१२॥

परे॑हि नारि पुनरेहि॑ क्षिप्रमपां त्वा॑ गोष्ठोऽध्य॑रुक्षद्भरा॑य ।
तासां॑ गृह्णीताद्यतमा यज्ञिया अस॑न्विभाज्य॑ धीरीत॑रा जहीतात् ॥१३॥

एमा अ॑गुर्योषित: शुम्भ॑माना उत्ति॑ष्ठ नारि तवसं॑ रभस्व ।
सुपत्नी पत्या॑ प्रजया॑ प्रजावत्या त्वा॑गन्यज्ञ: प्रति॑ कुम्भं गृ॑भाय ॥१४॥

ऊर्जो भागो निहि॑तो य: पुरा व ऋषि॑प्रशिष्टाप आ भ॑रैता: ।
अयं यजो गा॑तुविन्ना॑थवित्प्र॑जाविदुग्र: प॑शुविद्वी॑रविद्वो॑ अस्तु ॥१५॥

अग्ने॑ चरुर्यज्ञियस्त्वाध्य॑रुक्षच्छुचिस्तपि॑ष्ठस्तप॑सा तपैनम् ।
आर्षेया दैवा अ॑भिसंगत्य॑ भागमिमं तपि॑ष्ठा ऋतुभि॑स्तपन्तु ॥१६॥

शुद्धा: पूता योषितो॑ यज्ञिया॑ इमा आप॑श्चरुमव॑ सर्पन्तु शुभ्रा: ।
अदु॑: प्रजां ब॑हुलान्पशून्न॑: पक्तौदनस्य॑ सुकृता॑मेतु लोकम् ॥१७॥

ब्रह्म॑णा शुद्धा उत पूता घृतेन सोम॑स्यांशव॑स्तण्डुला यज्ञिया॑ इमे ।
अप: प्र वि॑शत प्रति॑ गृह्णातु वश्चरुरिमं पक्त्वा सुकृता॑मेत लोकम् ॥१८॥

उरु: प्र॑थस्व महता म॑हिम्ना सहस्र॑पृष्ठ: सुकृतस्य॑ लोके ।
पितामहा: पितर॑: प्रजोपजाहं पक्ता प॑ञ्चदशस्ते॑ अस्मि ॥१९॥

सहस्र॑पृष्ठ: शतधा॑रो अक्षि॑तो ब्रह्मौदनो दे॑वयान॑: स्वर्ग: ।
अमूंस्त आ द॑धामि प्रजया॑ रेषयैनान्बलिहाराय॑ मृडतान्मह्य॑मेव ॥२०॥

उदेहि वेदिं॑ प्रजया॑ वर्धयैनां नुदस्व रक्ष॑: प्रतरं धे॑ह्येनाम् ।
श्रिया स॑मानानति सर्वा॑न्त्स्यामाधस्पदं द्वि॑षतस्पा॑दयामि ॥२१॥

अभ्याव॑र्तस्व पशुभि॑: सहैनां॑ प्रत्यङे॑नां देवता॑भि: सहैधि॑ ।
मा त्वा प्राप॑च्छपथो माभि॑चार: स्वे क्षेत्रे॑ अनमीवा वि रा॑ज ॥२२॥

ऋतेन॑ तष्टा मन॑सा हितैषा ब्र॑ह्मौदनस्य विहि॑ता वेदिरग्रे॑ ।
अंसद्रीं शुद्धामुप॑ धेहि नारि तत्रौ॑दनं सा॑दय दैवाना॑म् ॥२३॥

अदि॑तेर्हस्तां स्रुच॑मेतां द्वितीयां॑ सप्तऋषयो॑ भूतकृतो यामकृ॑ण्वन् ।
सा गात्रा॑णि विदुष्यो॑दनस्य दर्विर्वेद्यामध्ये॑नं चिनोतु ॥२४॥

शृतं त्वा॑ हव्यमुप॑ सीदन्तु दैवा नि:सृप्याग्ने: पुन॑रेनान्प्र सी॑द ।
सोमे॑न पूतो जठरे॑ सीद ब्रह्मणा॑मार्षेयास्ते मा रि॑षन्प्राशितार॑: ॥२५॥

सोम॑ राजन्त्संज्ञानमा व॑पैभ्य: सुब्रा॑ह्मणा यतमे त्वो॑पसीदा॑न् ।
ऋषी॑नार्षेयांस्तपसोऽधि॑ जातान्ब्र॑ह्मौदने सुहवा॑ जोहवीमि ॥२६॥

शुद्धा: पूता योषितो॑ यज्ञिया॑ इमा ब्रह्मणां हस्ते॑षु प्रपृथक्सा॑दयामि ।
यत्का॑म इदम॑भिषिञ्चामि॑ वोऽहमिन्द्रो॑ मरुत्वान्त्स द॑दादिदं मे॑ ॥२७॥

इदं मे ज्योति॑रमृतं हिर॑ण्यं पक्वं क्षेत्रा॑त्कामदुघा॑ म एषा ।
इदं धनं नि द॑धे ब्राह्मणेषु॑ कृण्वे पन्थां॑ पितृषु य: स्वर्ग: ॥२८॥

अग्नौ तुषाना व॑प जातवे॑दसि पर: कम्बूकाँ अप॑ मृड्ढि दूरम् ।
एतं शु॑श्रुम गृहराजस्य॑ भागमथो॑ विद्म निरृ॑तेर्भागधेय॑म् ॥२९॥

श्राम्य॑त: पच॑तो विद्धि सुन्वत: पन्थां॑ स्वर्गमधि॑ रोहयैनम् ।
येन रोहात्पर॑मापद्य यद्वय॑ उत्तमं नाकं॑ परमं व्योद्गम ॥३०॥

बभ्रेर॑ध्वर्यो मुख॑मेतद्वि मृड्ढ्याज्या॑य लोकं कृ॑णुहि प्रविद्वान् ।
घृतेन गात्रानु सर्वा वि मृ॑ड्ढि कृण्वे पन्थां॑ पितृषु य: स्वर्ग: ॥३१॥

बभ्रे रक्ष॑: समदमा व॑पैभ्योऽब्रा॑ह्मणा यतमे त्वो॑पसीदा॑न् ।
पुरीषिण: प्रथ॑माना: पुरस्ता॑दार्षेयास्ते मा रि॑षन्प्राशितार॑: ॥३२॥

आर्षेयेषु नि द॑ध ओदन त्वा नाना॑र्षेयाणामप्यस्त्यत्र॑ ।
अग्निर्मे॑ गोप्ता मरुत॑श्च सर्वे विश्वे॑ देवा अभि र॑क्षन्तु पक्वम् ॥३३॥

यज्ञं दुहा॑नं सदमित्प्रपी॑नं पुमां॑सं धेनुं सद॑नं रयीणाम् ।
प्रजामृतत्वमुत दीर्घमायू॑ रायश्च पोषैरुप॑ त्वा सदेम ॥३४॥

वृषभोद्गऽसि स्वर्ग ऋषी॑नार्षेयान्ग॑च्छ ।
सुकृतां॑ लोके सी॑द तत्र॑ नौ संस्कृतम् ॥३५॥

समाचि॑नुष्वानुसंप्रया॑ह्यग्ने पथ: क॑ल्पय देवयाना॑न् ।
एतै: सु॑कृतैरनु॑ गच्छेम यज्ञं नाके तिष्ठ॑न्तमधि॑ सप्तर॑श्मौ ॥३६॥

येन॑ देवा ज्योति॑षा द्यामुदाय॑न्ब्रह्मौदनं पक्त्वा सु॑कृतस्य॑ लोकम् ।
तेन॑ गेष्म सुकृतस्य॑ लोकं स्वद्गरारोह॑न्तो अभि नाक॑मुत्तमम् ॥३७॥

 

 

 

द्वितीयं सूक्तम्» एकत्रिंशदृचस्यास्य सूक्तस्याथर्वा ऋषि: | मन्त्रोक्तरुद्रादयो देवता: |  प्रथमर्च: परातिजागता विराड्जगती  द्वितीयाया अनुष्टुब्गर्भा पञ्चपदा विराड्जगती  तृतीयायाश्चतुष्पदा स्वराडुष्णिक् चतुर्थीपञ्चमीसप्तमीत्रयोदशीपञ्चदशीषोडश्येकविंशीनामनुष्टुप्  षष्ठ्या आर्षी गायत्री  अष्टम्या महाबृहती  नवम्या आर्षी त्रिष्टुप्  दशम्या: पुर:कृतिस्त्रिपदा विराट्त्रिष्टुप्  एकादश्या: पञ्चपदा विराड्जगतीगर्भा शक्वरी  द्वादश्या भुरिक्त्रिष्टुप् चतुर्दश्या: सप्तदश्यादितृचस्य त्रयोविंशीषड्विंशीसप्तविंशीनाञ्च विराड्गायत्री  विंश्या भुरिग्गायात्री  द्वाविंश्यास्त्रिपदा विषमपादलक्ष्मा महाबृहती चतुर्विंश्येकोनत्रिंश्योर्जगती  पञ्चविंश्या: पञ्चपदातिशक्वरी  अष्टाविंश्यास्त्रिष्टुप्  त्रिंश्याश्चतुष्पदोष्णिक्  एकत्रिंश्याश्च त्र्यवसाना षट्पदा विपरीतपादलक्ष्मा त्रिष्टुप् छन्दांसि॥ (www.hindumantavya.blogspot.in)

भवा॑शर्वौ मृडतं माभि या॑तं भूत॑पती पशु॑पती नमो॑ वाम् ।
प्रति॑हितामाय॑तां मा वि स्रा॑ष्टं मा नो॑ हिंसिष्टं द्विपदो मा चतु॑ष्पद: ॥१॥

शुने॑ क्रोष्ट्रे मा शरी॑राणि कर्त॑मलिक्ल॑वेभ्यो गृध्रे॑भ्यो ये च॑ कृष्णा अ॑विष्यव॑: ।
मक्षि॑कास्ते पशुपते वयां॑सि ते विघसे मा वि॑दन्त ॥२॥

क्रन्दा॑य ते प्राणाय याश्च॑ ते भव रोप॑य: ।
नम॑स्ते रुद्र कृण्म: सहस्राक्षाया॑मर्त्य ॥३॥

पुरस्ता॑त्ते नम॑: कृण्म उत्तराद॑धरादुत ।
अभीवर्गाद्दिवस्पर्यन्तरि॑क्षाय ते नम॑: ॥४॥

मुखा॑य ते पशुपते यानि चक्षूं॑षि ते भव ।
त्वचे रूपाय॑ संदृशे॑ प्रतीचीना॑य ते नम॑: ॥५॥

अङ्गे॑भ्यस्त उदरा॑य जिह्वाया॑ आस्याद्गय ते ।
दद्भ्यो गन्धाय॑ ते नम॑: ॥६॥

अस्त्रा नील॑शिखण्डेन सहस्राक्षेण॑ वाजिना॑ ।
रुद्रेणा॑र्धकघातिना तेन मा सम॑रामहि ॥७॥

स नो॑ भव: परि॑ वृणक्तु विश्वत आप॑ इवाग्नि: परि॑ वृणक्तु नो भव: ।
मा नोऽभि मां॑स्त नमो॑ अस्त्वस्मै ॥८॥

चतुर्नमो॑ अष्टकृत्वो॑ भवाय दश कृत्व॑: पशुपते नम॑स्ते ।
तवेमे पञ्च॑ पशवो विभ॑क्ता गावो अश्वा: पुरु॑षा अजावय॑: ॥९॥

तव चत॑स्र: प्रदिशस्तव द्यौस्तव॑ पृथिवी तवेदमु॑ग्रोर्व१न्तरि॑क्षम् ।
तवेदं सर्व॑मात्मन्वद्यत्प्राणत्पृ॑थिवीमनु॑ ॥१०

उरु: कोशो॑ वसुधानस्तवायं यस्मि॑न्निमा विश्वा भुव॑नान्यन्त: ।
स नो॑ मृड पशुपते नम॑स्ते पर: क्रोष्टारो॑ अभिभा: श्वान॑: परो य॑न्त्वघरुदो॑ विकेश्यद्ग: ॥११॥

धनु॑र्बिभर्षि हरि॑तं हिरण्ययं॑ सहस्रघ्नि शतव॑धं शिखण्डिन् ।
रुद्रस्येषु॑श्चरति देवहेतिस्तस्यै नमो॑ यतमस्यां॑ दिशी३त ॥१२॥

यो३ऽभिया॑तो निलय॑ते त्वां रु॑द्र निचिकी॑र्षति ।
पश्चाद॑नुप्रयु॑ङ्क्षे तं विद्धस्य॑ पदनीरि॑व ॥१३॥

भवारुद्रौ सयुजा॑ संविदानावुभावुग्रौ च॑रतो वीर्याद्गय ।
तभ्यां नमो॑ यतमस्यां॑ दिशी३त ॥१४॥
नम॑स्तेऽस्त्वायते नमो॑ अस्तु परायते ।
नम॑स्ते रुद्र तिष्ठ॑त आसी॑नायोत ते नम॑: ॥१५॥

नम॑: सायं नम॑: प्रातर्नमो रात्र्या नमो दिवा॑ ।
भवाय॑ च शर्वाय॑ चोभाभ्या॑मकरं नम॑: ॥१६॥

सहस्राक्षम॑तिपश्यं पुरस्ता॑द्रुद्रमस्य॑न्तं बहुधा वि॑पश्चित॑म् ।
मोपा॑राम जिह्वयेय॑मानम् ॥१७॥

श्यावाश्वं॑ कृष्णमसि॑तं मृणन्तं॑ भीमं रथं॑ केशिन॑: पादय॑न्तम् ।
पूर्वे प्रती॑मो नमो॑ अस्त्वस्मै ॥१८॥

मा नोऽभि स्रा॑ मत्यंद्ग देवहेतिं मा न॑: क्रुध: पशुपते नम॑स्ते ।
अन्यत्रास्मद्दिव्यां शाखां वि धू॑नु ॥१९॥

मा नो॑ हिंसीरधि॑ नो ब्रूहि परि॑ णो वृङ्ग्धि मा क्रु॑ध: ।
मा त्वया सम॑रामहि ॥२०॥

मा नो गोषु पुरु॑षेषु मा गृ॑धो नो अजाविषु॑ ।
अन्यत्रो॑ग्र वि व॑र्तय पिया॑रूणां प्रजां ज॑हि ॥२१॥

यस्य॑ तक्मा कासि॑का हेतिरेकमश्व॑स्येव वृष॑ण: क्रन्द एति॑ ।
अभिपूर्वं निर्णय॑ते नमो॑ अस्त्वस्मै ॥२२॥

यो३ऽन्तरि॑क्षे तिष्ठ॑ति विष्ट॑भितोऽय॑ज्वन: प्रमृणन्दे॑वपीयून् ।
तस्मै नमो॑ दशभि: शक्व॑रीभि: ॥२३॥

तुभ्य॑मारण्या: पशवो॑ मृगा वने॑ हिता हंसा: सु॑पर्णा: श॑कुना वयां॑सि ।
तव॑ यक्षं प॑शुपते अप्स्व१न्तस्तुभ्यं॑ क्षरन्ति दिव्या आपो॑ वृधे ॥२४॥

शिंशुमारा॑ अजगरा: पु॑रीकया॑ जषा मत्स्या॑ रजसा येभ्यो अस्य॑सि ।
न ते॑ दूरं न प॑रिष्ठास्ति॑ ते भव सद्य: सर्वान्परि॑ पश्यसि भूमिं पूर्व॑स्माद्धंस्युत्त॑रस्मिन्समुद्रे ॥२५॥

मा नो॑ रुद्र तक्मना मा विसेण मा न: सं स्रा॑ दिव्येनाग्निना॑ ।
अन्यत्रास्मद्विद्युतं॑ पातयैताम् ॥२६॥

भवो दिवो भव ई॑शे पृथिव्या भव आ प॑प्र उर्व१न्तरि॑क्षम् ।
तस्मै नमो॑ यतमस्यां॑ दिशी३त ॥२७॥

भव॑ राजन्यज॑मानाय मृड पशूनां हि प॑शुपति॑र्बभूथ॑ ।
य: श्रद्दधा॑ति सन्ति॑ देवा इति चतु॑ष्पदे द्विपदे॑ऽस्य मृड ॥२८॥

मा नो॑ महान्त॑मुत मा नो॑ अर्भकं मा नो वह॑न्तमुत मा नो॑ वक्ष्यत: ।
मा नो॑ हिंसी: पितरं॑ मातरं॑ च स्वां तन्वंद्ग रुद्र मा री॑रिसो न: ॥२९॥

रुद्रस्यै॑लबकारेभ्यो॑ऽसंसूक्तगिलेभ्य॑: ।
इदं महास्ये॑भ्य: श्वभ्यो॑ अकरं नम॑: ॥३०॥

नम॑स्ते घोषिणी॑भ्यो नम॑स्ते केशिनी॑भ्य: ।
नमो नम॑स्कृताभ्यो नम॑: संभुञ्जतीभ्य॑: ।
नम॑स्ते देव सेना॑भ्य: स्वस्ति नो अभ॑यं च न: ॥३१॥

 

 

तृतीयं सूक्तम्» । प्रथम: पर्याय:» एकत्रिंशदृचस्यास्य पर्यायस्याथर्वा ऋषि: | बार्हस्पत्यौदनो देवता: | प्रथमाचतुर्दश्योरृचोरासुरी गायत्री  द्वितीयायास्त्रिपदा समविषमा गायत्री  तृतीयाषष्ठीदशमीनामासुरी पङ्क्ति:   चतुर्थ्यष्टम्यो: साम्न्यनुष्टुप्  पञ्चमीत्रयोदशीपञ्चदशीपञ्चविंशीनां साम्न्युष्णिक् सप्तम्या एकोनविंश्यादिचतसृणाञ्च प्राजापत्यानुष्टुप्  नवमीसप्तदश्यष्टादशीनामासुर्यनुष्टुप्  एकादश्या भुरिगार्च्यनुष्टुप्  द्वादश्या याजुषी जगती षोडशीत्रयोविंश्योरासुरी बृहती  चतुर्विंश्यास्त्रिपदा प्राजापत्या बृहती  षड्विंश्या आर्च्युष्णिक्  सप्तविंश्या: साम्नी गायत्री  अष्टाविंश्या: साम्नी बृहती  एकोनत्रिंश्या भुरिक्साम्नी बृहती त्रिंश्या याजुषी त्रिष्टुप्  एकत्रिंश्याश्चाल्पशो याजुषी वा पङ्क्तिश्छन्दांसि॥ (www.hindumantavya.blogspot.in)

 

 

तस्यौ॑दनस्य बृहस्पति: शिरो ब्रह्म मुख॑म् ॥१॥

द्यावा॑पृथिवी श्रोत्रे॑ सूर्याचन्द्रमसावक्षि॑णी सप्तऋषय॑: प्राणापाना: ॥२॥

चक्षुर्मुस॑लं काम॑ उलूख॑लम् ॥३॥

दिति: शूर्पमदि॑ति: शूर्पग्राही वातोऽपा॑विनक् ॥४॥

अश्वा: कणा गाव॑स्तण्डुला मशकास्तुषा॑: ॥५॥

कब्रु॑ फलीकर॑णा: शरोऽभ्रम् ॥६॥

श्याममयो॑ऽस्य मांसानि लोहि॑तमस्य लोहि॑तम् ॥७॥

त्रपु भस्म हरि॑तं वर्ण: पुष्क॑रमस्य गन्ध: ॥८॥

खल: पात्रं स्फ्यावंसा॑वीषे अ॑नूक्येद्ग ॥९॥

आन्त्राणि॑ जत्रवो गुदा॑ वरत्रा: ॥१०॥

इयमेव पृ॑थिवी कुम्भी भ॑वति राध्य॑मानस्यौदनस्य द्यौर॑पिधान॑म् ॥११॥

सीता: पर्श॑व: सिक॑ता ऊब॑ध्यम् ॥१२॥

ऋतं ह॑स्तावनेज॑नं कुल्योद्गपसेच॑नम् ॥१३॥

ऋचा कुम्भ्यधि॑हितार्त्वि॑ज्येन प्रेषि॑ता ॥१४॥

ब्रह्म॑णा परि॑गृहीता साम्ना पर्यू॑ढा ॥१५॥

बृहदायव॑नं रथन्तरं दर्वि॑: ॥१६॥

ऋतव॑: पक्तार॑ आर्तवा: समि॑न्धते ॥१७॥

चरुं पञ्च॑बिलमुखं घर्मो३ऽभी॑न्धे ॥१८॥

ओदनेन॑ यज्ञवच: सर्वे॑ लोका: स॑माप्याद्ग: ॥१९॥

यस्मि॑न्त्समुद्रो द्यौर्भूमिस्त्रयो॑ऽवरपरं श्रिता: ॥२०॥

यस्य॑ देवा अक॑ल्पन्तोच्छि॑ष्टे षड॑शीतय॑: ॥२१॥

तं त्वौ॑दनस्य॑ पृच्छामि यो अ॑स्य महिमा महान् ॥२२॥

स य ओ॑दनस्य॑ महिमानं॑ विद्यात् ॥२३॥

नाल्प इति॑ ब्रूयान्नानु॑पसेचन इति नेदं च किं चेति॑ ॥२४॥

याव॑द्दाताभि॑मनस्येत तन्नाति॑ वदेत् ॥२५॥

ब्रह्मवादिनो॑ वदन्ति परा॑ञ्चमोदनं प्राशी३: प्रत्यञ्चा३मिति॑ ॥२६॥

त्वमो॑दनं प्राशी३स्त्वामो॑दना३ इति॑ ॥२७॥

परा॑ञ्चं चैनं प्राशी॑: प्राणास्त्वा॑ हास्यन्तीत्ये॑नमाह ॥२८॥

प्रत्यञ्चं॑ चैनं प्राशी॑रपानास्त्वा॑ हास्यन्तीत्ये॑नमाह ॥२९॥

नैवाहमो॑दनं न मामो॑दन: ॥३०॥

ओदन एवौदनं प्राशी॑त् ॥३१॥

 

 

 

द्वितीय: पर्याय:» अष्टादशगणस्यास्य पर्यायस्य  प्रथमसप्तमदशमगणानां प्रथमानामवसानर्चां प्रथमाद्यष्टादशानाञ्च सप्तमीना साम्नी त्रिष्टुप् प्रथमचतुर्थैकादशानां द्वितीयानां॑ प्रथमाद्यष्टादशानां तृतीयानां॑ द्वितीयतृतीययोस्त्रयोदशादिपञ्चानाञ्च पञ्चमीनामेकपदासुरी गायत्री॑ प्रथमदशमद्वादशषोडशानाञ्चतुर्थीनां दैवी जगती द्वितीयत्रयोदशयोश्चतुर्थ्योरासुरी बृहती सप्तमत्रयोदशपञ्चदशानां द्वितीयानां॑ प्रथमस्य चतुर्थादिनवानामष्टादशस्य च पञ्चमीनामेकपदासुर्यनुष्टुप्  प्रथमाद्यष्टादशानां षष्ठीनां साम्न्यनुष्टुप् द्वितीयादिचतुर्णामष्टमनवमयोरेकादशाद्यष्टानाञ्च प्रथमानामार्च्यनुष्टुप्  षष्ठस्य प्रथमाया: साम्नी पङ्क्ति: द्वितीयपञ्चमनवमषोडशसप्तदशानां द्वितीयानामासुरी जगती तृतीयषष्ठदशमद्वादशचतुर्दशानां द्वितीयानामासुरी पङ्क्ति:  तृतीयस्य चतुर्थ्या आसुरी त्रिष्टुप्  १चतुर्थपञ्चदशसप्तदशानां चतुर्थीनां याजुषी गायत्री  पञ्चमषष्ठनवमानां चतुर्थीनां दैवी पङ्क्ति: सप्तमाष्टमयोश्चतुर्थ्यो: प्राजापत्या गायत्री  अष्टमस्य द्वितीयाया आसुर्युष्णिक् एकादशचतुर्दशाष्टादशानां चतुर्थीनां दैवी त्रिष्टुप् अष्टादशस्य च द्वितीयाया एकपदा भुरिक् साम्नी बृहती छन्दांसि॥ (www.hindumantavya.blogspot.in)

 

तत॑श्चैनमन्येन॑ शीर्ष्णा प्राशीर्येन॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
ज्येष्ठतस्ते॑ प्रजा म॑रिष्यतीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
बृहस्पति॑ना शीर्ष्णा ।
तेनै॑नं प्राशि॑षं तेनै॑नमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥१॥

तत॑श्चैनमन्याभ्यां श्रोत्रा॑भ्यां प्राशीर्याभ्यां॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
बधिरो भ॑विष्यसीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
द्यावा॑पृथिवीभ्यां श्रोत्रा॑भ्याम् ।
ताभ्या॑मेनं प्राशि॑षं ताभ्या॑मेनमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥२॥

तत॑श्चैनमन्याभ्या॑मक्षीभ्यां प्राशीर्याभ्यां॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
अन्धो भ॑विष्यसीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
सूर्याचन्द्रमसाभ्या॑मक्षीभ्या॑म् ।
ताभ्या॑मेनं प्राशि॑षं ताभ्या॑मेनमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥३॥

तत॑श्चैनमन्येन मुखे॑न प्राशीर्येन॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
मुखतस्ते॑ प्रजा म॑रिष्यतीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
ब्रह्म॑णा मुखे॑न ।
तेनै॑नं प्राशि॑षं तेनै॑नमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥४॥

तत॑श्चैनमन्यया॑ जिह्वया प्राशीर्यया॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
जिह्वा ते॑ मरिष्यतीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
अग्नेर्जिह्वया॑ ।
तेनै॑नं प्राशि॑षं तेनै॑नमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥५॥

तत॑श्चैनमन्यैर्दन्तै: प्राशीर्यैश्चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
दन्ता॑स्ते शत्स्यन्तीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
ऋतुभिर्दन्तै॑: ।
तैरे॑नं प्राशि॑षं तैरे॑नमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥६॥

तत॑श्चैनमन्यै: प्रा॑णापानै: प्राशीर्यैश्चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
प्राणापानास्त्वा॑ हास्यन्तीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
सप्तर्षिभि॑: प्राणापानै: ।
तैरे॑नं प्राशि॑षं तैरे॑नमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥७॥

तत॑श्चैनमन्येन व्यच॑सा प्राशीर्येन॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
राजयक्ष्मस्त्वा॑ हनिष्यतीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
अन्तरि॑क्षेण व्यच॑सा ।
तैरे॑नं प्राशि॑षं तैरे॑नमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥८॥

तत॑श्चैनमन्येन॑ पृष्ठेन प्राशीर्येन॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
विद्युत्त्वा॑ हनिष्यतीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
दिवा पृष्ठेन॑ ।
तैरे॑नं प्राशि॑षं तैरे॑नमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥९॥

तत॑श्चैनमन्येनोर॑सा प्राशीर्येन॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
कृष्या न रा॑त्स्यसीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
पृथिव्योर॑सा ।
तैरे॑नं प्राशि॑षं तैरे॑नमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥१०॥

तत॑श्चैनमन्येनोदरे॑ण प्राशीर्येन॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
उदरदारस्त्वा॑ हनिष्यतीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
सत्येनोदरे॑ण ।
तैरे॑नं प्राशि॑षं तैरे॑नमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥११॥

तत॑श्चैनमन्येन॑ वस्तिना प्राशीर्येन॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
अप्सु म॑रिष्यसीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
समुद्रेण॑ वस्तिना॑ ।
तैरे॑नं प्राशि॑षं तैरे॑नमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥१२॥

तत॑श्चैनमन्याभ्या॑मूरुभ्यां प्राशीर्याभ्यां॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
ऊरू ते॑ मरिष्यत इत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
मित्रावरु॑णयोरूरुभ्या॑म् ।
ताभ्या॑मेनं प्राशि॑षं ताभ्या॑मेनमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥१३॥

तत॑श्चैनमन्याभ्या॑मष्ठीवद्भ्यां प्राशीर्याभ्यां॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
स्रामो भ॑विष्यसीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
त्वष्टु॑रष्ठीवद्भ्या॑म् ।
ताभ्या॑मेनं प्राशि॑षं ताभ्या॑मेनमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥१४॥

तत॑श्चैनमन्याभ्यां पादा॑भ्यां प्राशीर्याभ्यां॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
बहुचारी भ॑विष्यसीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
अश्विनो: पादा॑भ्याम् ।
ताभ्या॑मेनं प्राशि॑षं ताभ्या॑मेनमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥१५॥

तत॑श्चैनमन्याभ्यां प्रप॑दाभ्यां प्राशीर्याभ्यां॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
सर्पस्त्वा॑ हनिष्यतीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
सवितु: प्रप॑दाभ्याम् ।
ताभ्या॑मेनं प्राशि॑षं ताभ्या॑मेनमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥१६॥

तत॑श्चैनमन्याभ्यां हस्ता॑भ्यां प्राशीर्याभ्यां॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
ब्राह्मणं ह॑निष्यसीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
ऋतस्य हस्ता॑भ्याम् ।
ताभ्या॑मेनं प्राशि॑षं ताभ्या॑मेनमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥१७॥

तत॑श्चैनमन्यया॑ प्रतिष्ठया प्राशीर्यया॑ चैतं पूर्व ऋष॑य: प्राश्न॑न् ।
अप्रतिष्ठानोद्गऽनायतनो म॑रिष्यसीत्ये॑नमाह ।
तं वा अहं नार्वाञ्चं न परा॑ञ्चं न प्रत्यञ्च॑म् ।
सत्ये प्र॑तिष्ठाय॑ ।
तयै॑नं प्राशि॑षं तयै॑नमजीगमम् ।
एष वा ओ॑दन: सर्वा॑ङ्ग: सर्व॑परु: सर्व॑तनू: ।
सर्वा॑ङ्ग एव सर्व॑परु: सर्व॑तनू: सं भ॑वति य एवं वेद॑ ॥१८॥

 

 

तृतीय: पर्याय:» सप्तर्चस्यास्य पर्यायस्याथर्वा ऋषि: | मन्त्रोक्ता देवता: |  प्रथमर्च आसुर्यनुष्टुप्  द्वितीयाया आर्च्युष्णिक्  तृतीयायास्त्रिपदा भुरिक्साम्नी त्रिष्टुप्  चतुर्थ्या आसुरी बृहती  पञ्चम्या द्विपदा भुरिक्साम्नी बृहती षष्ठ्या: साम्न्युष्णिक्  सप्तम्याश्च प्राजापत्या बृहती छन्दांसि॥ (www.hindumantavya.blogspot.in)

 

एतद्वै ब्रध्नस्य॑ विष्टपं यदो॑दन: ॥१॥

ब्रध्नलो॑को भवति ब्रध्नस्य॑ विष्टपि॑ श्रयते य एवं वेद॑ ॥२॥

एतस्माद्वा ओ॑दनात्त्रय॑स्त्रिंशतं लोकान्निर॑मिमीत प्रजाप॑ति: ॥३॥

तेषां॑ प्रज्ञाना॑य यज्ञम॑सृजत ॥४॥
स य एवं विदुष॑ उपद्रष्टा भ॑वति प्राणं रु॑णद्धि ॥५॥

न च॑ प्रानं रुणद्धि॑ सर्वज्यानिं जी॑यते ॥६॥

न च॑ सर्वज्यानिं जीयते॑ पुरैनं॑ जरस॑: प्राणो ज॑हाति ॥७॥

 

 

 

चतुर्थं सूक्तम्» षड्विंशत्यृचस्यास्य सूक्तस्य वैदर्भिर्भार्गव ऋषि: | प्राणो देवता: | प्रथमर्च: शङ्कुमत्यनुष्टुप्  द्वितीयादिषण्णां नवम्यादिपञ्चानां षोडश्यादिचतसृणां त्रयोविंश्यादितृचस्य चानुष्टुप् अष्टम्या: पथ्यापङ्क्ति:  चतुर्दश्या निचृदनुष्टुप्  पञ्चदश्या भुरिगनुष्टुप् विंश्या अनुष्टुब्गर्भा त्रिष्टुप्  एकविंश्या मध्येज्योतिर्जगती  द्वाविंश्यास्त्रिष्टुप्  षड्विंश्याश्च बृहतीगर्भानुष्टुप् छन्दांसि॥ (www.hindumantavya.blogspot.in)

प्राणाय नमो यस्य सर्व॑मिदं वशे॑ ।
यो भूत: सर्व॑स्येश्वरो यस्मिन्त्सर्वं प्रति॑ष्ठितम् ॥१॥

नम॑स्ते प्राण क्रन्दा॑य नम॑स्ते स्तनयित्नवे॑ ।
नम॑स्ते प्राण विद्युते नम॑स्ते प्राण वर्ष॑ते ॥२॥

यत्प्राण स्त॑नयित्नुना॑भिक्रन्दत्योष॑धी: ।
प्र वी॑यन्ते गर्भा॑न्दधतेऽथो॑ बह्वीर्वि जा॑यन्ते ॥३॥

यत्प्राण ऋतावाग॑तेऽभिक्रन्दत्योष॑धी: ।
सर्वं॑ तदा प्र मो॑दते यत्किं च भूम्यामधि॑ ॥४॥

यदा प्राणो अभ्यव॑र्षीद्वर्षेण॑ पृथिवीं महीम् ।
पशवस्तत्प्र मो॑दन्ते महो वै नो॑ भविष्यति ॥५॥

अभिवृ॑ष्टा ओष॑धय: प्राणेन सम॑वादिरन् ।
आयुर्वै न: प्राती॑तर: सर्वा॑ न: सुरभीर॑क: ॥६॥
नम॑स्ते अस्त्वायते नमो॑ अस्तु परायते ।
नम॑स्ते प्राण तिष्ठ॑त आसी॑नायोत ते नम॑: ॥७॥

नम॑स्ते प्राण प्राणते नमो॑ अस्त्वपानते ।
पराचीना॑य ते नम॑: प्रतीचीना॑य ते नम: सर्व॑स्मै त इदं नम॑: ॥८॥

या ते॑ प्राण प्रिया तनूर्यो ते॑ प्राण प्रेय॑सी ।
अथो यद्भे॑षजं तव तस्य॑ नो धेहि जीवसे॑ ॥९॥

प्राण: प्रजा अनु॑ वस्ते पिता पुत्रमि॑व प्रियम् ।
प्राणो ह सर्व॑स्येश्वरो यच्च॑ प्राणति यच्च न ॥१०॥

प्राणो मृत्यु: प्राणस्तक्मा प्राणं देवा उपा॑सते ।
प्राणो ह॑ सत्यवादिन॑मुत्तमे लोक आ द॑धत् ॥११॥

प्राणो विराट् प्राणो देष्ट्री॑ प्राणं सर्व उपा॑सते ।
प्राणो ह सूर्य॑श्चन्द्रमा॑: प्राणमा॑हु: प्रजाप॑तिम् ॥१२॥

प्राणापानौ व्री॑हियवाव॑नड्वान्प्राण उ॑च्यते ।
यवे॑ ह प्राण आहि॑तोऽपानो व्रीहिरु॑च्यते ॥१३॥

अपा॑नति प्राण॑ति पुरु॑षो गर्भे॑ अन्तरा ।
यदा त्वं प्रा॑ण जिन्वस्यथ स जा॑यते पुन॑: ॥१४॥

प्राणमा॑हुर्मातरिश्वा॑नं वातो॑ ह प्राण उ॑च्यते ।
प्राणे ह॑ भूतं भव्यं॑ च प्राणे सर्वं प्रति॑ष्ठितम् ॥१५॥

आथर्वणीरा॑ङ्गिरसीर्दैवी॑र्मनुष्यजा उत ।
ओष॑धय: प्र जा॑यन्ते यदा त्वं प्रा॑ण जिन्व॑सि ॥१६॥

यदा प्राणो अभ्यव॑र्षीद्वर्षेण॑ पृथिवीं महीम् ।
ओष॑धय: प्र जा॑यन्तेऽथो या: काश्च॑ वीरुध॑: ॥१७॥

यस्ते॑ प्राणेदं वेद यस्मिंश्चासि प्रति॑ष्ठित: ।
सर्वे तस्मै॑ बलिं ह॑रानमुष्मिँ॑ल्लोक उ॑त्तमे ॥१८॥

यथा॑ प्राण बलिहृतस्तुभ्यं सर्वा॑: प्रजा इमा: ।
एवा तस्मै॑ बलिं ह॑रान्यस्त्वा॑ शृणव॑त्सुश्रव: ॥१९॥

अन्तर्गर्भ॑श्चरति देवतास्वाभू॑तो भूत: स उ॑ जायते पुन॑: ।
स भूतो भव्यं॑ भविष्यत्पिता पुत्रं प्र वि॑वेशा शची॑भि: ॥२०॥

एकं पादं नोत्खि॑दति सलिलाद्धंस उच्चर॑न् ।
यदङ्ग स तमु॑त्खिदेन्नैवाद्य न श्व: स्यान्न रात्री नाह॑: स्यान्न व्युद्गच्छेत्कदा चन ॥२१॥

अष्टाच॑क्रं वर्तत एक॑नेमि सहस्रा॑क्षरं प्र पुरो नि पश्चा ।
अर्धेन विश्वं भुव॑नं जजान यद॑स्यार्धं क॑तम: स केतु: ॥२२॥

यो अस्य विश्वज॑न्मन ईशे विश्व॑स्य चेष्ट॑त: ।
अन्ये॑षु क्षिप्रध॑न्वने तस्मै॑ प्राण नमो॑ऽस्तु ते ॥२३॥

यो अस्य सर्वज॑न्मन ईशे सर्व॑स्य चेष्ट॑त: ।
अत॑न्द्रो ब्रह्म॑णा धीर॑: प्राणो मानु॑ तिष्ठातु ॥२४॥

ऊर्ध्व: सुप्तेषु॑ जागार ननु तिर्यङ्नि प॑द्यते ।
न सुप्तम॑स्य सुप्तेष्वनु॑ शुश्राव कश्चन ॥२५॥

प्राण मा म॑त्पर्यावृ॑तो न मदन्यो भ॑विष्यसि ।
अपां गर्भ॑मिव जीवसे प्राण॑ बध्नामि॑ त्वा मयि॑ ॥२६॥

 

पञ्चमं सूक्तम्» षड्विंशत्यृचस्यास्य सूक्तस्य ब्रह्मा ऋषि: | ब्रह्मचारी देवता: |  प्रथमर्च: पुरोतिजागतविराड्गर्भा त्रिष्टुप्  द्वितीयाया: पञ्चपदा बृहतीगर्भा विराट् शक्वरी  तृतीयाया उरोबृहती  चतुर्थीपञ्चम्योश्चतुर्विंश्याश्च त्रिष्टुप्  षष्ठ्या: शाक्वरगर्भा चतुष्पदा जगती  सप्तम्या विराड्गर्भा त्रिष्टुप्  अष्टम्या: पुरोतिजागता विराड्जगती  नवम्या बृहतीगर्भा त्रिष्टुप्  दशम्या भुरिक्त्रिष्टुप्  एकादशीत्रयोदश्योर्जगती  द्वादश्या: शाक्वरगर्भा चतुष्पदा विराडतिजगती चतुर्दश्या: षोडश्यादिसप्तानाञ्चानुष्टुप् पञ्चदश्या: पुरस्ताज्ज्योतिस्त्रिष्टुप्  त्रयोविंश्या: पुरोबार्हतातिजागतगर्भा त्रिष्टुप्  पञ्चविंश्या एकावसानार्च्युष्णिक् षड्विंश्याश्च मध्येज्योतिरुष्णिग्गर्भा त्रिष्टुप् छन्दांसि॥ (www.hindumantavya.blogspot.in)

 

 

ब्रह्मचारीष्णंश्च॑रति रोद॑सी उभे तस्मि॑न्देवा: संम॑नसो भवन्ति ।
स दा॑धार पृथिवीं दिवं॑ च स आ॑चार्यं१ तप॑सा पिपर्ति ॥१॥

ब्रह्मचारिणं॑ पितरो॑ देवजना: पृथ॑ग्देवा अ॑नुसंय॑न्ति सर्वे॑ ।
गन्धर्वा ए॑नमन्वा॑यन्त्रय॑स्त्रिंशत्त्रिशता: ष॑ट्सहस्रा: सर्वान्त्स देवांस्तप॑सा पिपर्ति ॥२॥

आचार्यद्ग उपनय॑मानो ब्रह्मचारिणं॑ कृणुते गर्भ॑मन्त: ।
तम्रात्री॑स्तिस्र उदरे॑ बिभर्ति तं जातं द्रष्टु॑मभिसंय॑न्ति देवा: ॥३॥

इयं समित्पृ॑थिवी द्यौर्द्वितीयोतान्तरि॑क्षं समिधा॑ पृणाति ।
ब्रह्मचारी समिधा मेख॑लया श्रमे॑ण लोकांस्तप॑सा पिपर्ति ॥४॥

पूर्वो॑ जातो ब्रह्म॑णो ब्रह्मचारी घर्मं वसा॑नस्तपसोद॑तिष्ठत् ।
तस्मा॑ज्जातं ब्राह्म॑णं ब्रह्म॑ ज्येष्ठं देवाश्च सर्वे॑ अमृते॑न साकम् ॥५॥

ब्रह्मचार्येद्गति समिधा समि॑द्ध: कार्ष्णं वसा॑नो दीक्षितो दीर्घश्म॑श्रु: ।
स सद्य ए॑ति पूर्व॑स्मादुत्त॑रं समुद्रं लोकान्त्संगृभ्य मुहु॑राचरि॑क्रत् ॥६॥

ब्रह्मचारी जनयन्ब्रह्मापो लोकं प्रजाप॑तिं परमेष्ठिनं॑ विराज॑म् ।
गर्भो॑ भूत्वामृत॑स्य योनाविन्द्रो॑ ह भूत्वासु॑रांस्ततर्ह ॥७॥

आचार्यद्गस्ततक्ष नभ॑सी उभे इमे उर्वी ग॑म्भीरे पृ॑थिवीं दिवं॑ च ।
ते र॑क्षति तप॑सा ब्रह्मचारी तस्मि॑न्देवा: संम॑नसो भवन्ति ॥८॥

इमां भूमिं॑ पृथिवीं ब्र॑ह्मचारी भिक्षामा ज॑भार प्रथमो दिवं॑ च ।
ते कृत्वा समिधावुपा॑स्ते तयोरार्पि॑ता भुव॑नानि विश्वा॑ ॥९॥

अर्वागन्य: परो अन्यो दिवस्पृष्ठाद्गुहा॑ निधी निहि॑तौ ब्राह्म॑णस्य ।
तौ र॑क्षति तप॑सा ब्रह्मचारी तत्केव॑लं कृणुते ब्रह्म॑ विद्वान् ॥१०॥

अर्वागन्य इतो अन्य: पृ॑थिव्या अग्नी समेतो नभ॑सी अन्तरेमे ।
तयो॑: श्रयन्ते रश्मयोऽधि॑ दृढास्ताना ति॑ष्ठति तप॑सा ब्रह्मचारी ॥११॥

अभिक्रन्द॑न्स्तनय॑न्नरुण: शि॑तिङ्गो बृहच्छेपोऽनु भूमौ॑ जभार ।
ब्रह्मचारी सि॑ञ्चति सानौ रेत॑: पृथिव्यां तेन॑ जीवन्ति प्रदिशश्चत॑स्र: ॥१२॥

अग्नौ सूर्ये॑ चन्द्रम॑सि मातरिश्व॑न्ब्रह्मचार्य१प्सु समिधमा द॑धाति ।
तासा॑मर्चीषि पृथ॑गभ्रे च॑रन्ति तासामाज्यं पुरु॑षो वर्षमाप॑: ॥१३॥

आचार्योद्ग मृत्युर्वरु॑ण: सोम ओष॑धय: पय॑: ।
जीभूता॑ आसन्त्सत्वा॑नस्तैरिदं स्व१राभृ॑तम् ॥१४॥

अमा घृतं कृ॑णुते केव॑लमाचार्योद्ग भूत्वा वरु॑णो यद्यदैच्छ॑त्प्रजाप॑तौ ।
तद्ब्र॑ह्मचारी प्राय॑च्छत्स्वान्मित्रो अध्यात्मन॑: ॥१५॥

आचार्योद्ग ब्रह्मचारी ब्र॑ह्मचारी प्रजाप॑ति: ।
प्रजाप॑तिर्वि रा॑जति विराडिन्द्रो॑ऽभवद्वशी ॥१६॥

ब्रह्मचर्ये॑ण तप॑सा राजा॑ राष्ट्रं वि र॑क्षति ।
आचार्योद्ग ब्रह्मचर्ये॑ण ब्रह्मचारिण॑मिच्छते ॥१७॥

ब्रह्मचर्ये॑ण कन्या३ युवा॑नं विन्दते पति॑म् ।
अनड्वान्ब्र॑ह्मचर्येणाश्वो॑ घासं जि॑गीषति ॥१८॥

ब्रह्मचर्ये॑ण तप॑सा देवा मृत्युमपा॑घ्नत ।
इन्द्रो॑ ह ब्रह्मचर्ये॑ण देवेभ्य: स्व१राभ॑रत् ॥१९॥

ओष॑धयो भूतभव्यम॑होरात्रे वनस्पति॑: ।
संवत्सर: सहर्तुभिस्ते जाता ब्र॑ह्मचारिण॑: ॥२०॥

पार्थि॑वा दिव्या: पशव॑ आरण्या ग्राम्याश्च ये ।
अपक्षा: पक्षिण॑श्च ये ते जाता ब्र॑ह्मचारिण॑: ॥२१॥

पृथक्सर्वे॑ प्राजापत्या: प्राणानात्मसु॑ बिभ्रति ।
तान्त्सर्वान्ब्रह्म॑ रक्षति ब्रह्मचारिण्याभृ॑तम् ॥२२॥

देवाना॑मेतत्प॑रिषूतमन॑भ्यारूढं चरति रोच॑मानम् ।
तस्मा॑ज्जातं ब्राह्म॑णं ब्रह्म॑ ज्येष्ठं देवाश्च सर्वे॑ अमृते॑न साकम् ॥२३॥

ब्रह्मचारी ब्रह्म भ्राज॑द्बिभर्ति तस्मि॑न्देवा अधि विश्वे॑ समोता॑: ।
प्राणापानौ जनयन्नाद्व्यानं वाचं मनो हृद॑यं ब्रह्म॑ मेधाम् ॥२४॥

चक्षु: श्रोत्रं यशो॑ अस्मासु॑ धेह्यन्नं रेतो लोहि॑तमुदर॑म् ॥२५॥

तानि कल्प॑न्ब्रह्मचारी स॑लिलस्य॑ पृष्ठे तपो॑ऽतिष्ठत्तप्यमा॑न: समुद्रे ।
स स्नातो बभ्रु: पि॑ङ्गल: पृ॑थिव्यां बहु रो॑चते ॥२६॥

 

 

षष्ठं सूक्तम्» त्रयोविंशत्यृचस्यास्य सूक्तस्य शन्तातिरृषि: । चन्द्रमा मन्त्रोक्ता वा देवता: |  प्रथमादिद्वाविंशत्यृचामनुष्टुप्  त्रयोविंश्याश्च बृहतीगर्भानुष्टुप् छन्दांसि॥ (www.hindumantavya.blogspot.in)

 

अग्निं ब्रू॑मो वनस्पतीनोष॑धीरुत वीरुध॑: ।
इन्द्रं बृहस्पतिं सूर्यं ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥१॥

ब्रूमो राजा॑नं वरु॑णं मित्रं विष्णुमथो भग॑म् ।
अंशं विव॑स्वन्तं ब्रूमस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥२॥

ब्रूमो देवं स॑वितारं॑ धातार॑मुत पूषण॑म् ।
त्वष्टा॑रमग्रियं ब्रू॑मस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥३॥

गन्धर्वाप्सरसो॑ ब्रूमो अश्विना ब्रह्म॑णस्पति॑म् ।
अर्यमा नाम यो देवस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥४॥

अहोरात्रे इदं ब्रू॑म: सूर्याचन्द्रमसा॑वुभा ।
विश्वा॑नादित्यान्ब्रू॑मस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥५॥

वातं॑ ब्रूम: पर्जन्य॑मन्तरि॑क्षमथो दिश॑: ।
आशा॑श्च सर्वा॑ ब्रूमस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥६॥

मुञ्चन्तु॑ मा शपथ्याद्गदहोरात्रे अथो॑ उषा: ।
सोमो॑ मा देवो मु॑ञ्चतु यमाहुश्चन्द्रमा इति॑ ॥७॥

पार्थि॑वा दिव्य: पशव॑ आरण्या उत ये मृगा: ।
शकुन्ता॑न्पक्षिणो॑ ब्रूमस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥८॥

भवाशर्वाविदं ब्रू॑मो रुद्रं प॑शुपति॑श्च य: ।
इषूर्या ए॑षां संविद्म ता न॑: सन्तु सदा॑ शिवा: ॥९॥

दिवं॑ ब्रूमो नक्ष॑त्राणि भूमिं॑ यक्षाणि पर्व॑तान् ।
समुद्रा नद्योद्ग वेशन्तास्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥१०॥
सप्तर्षीन्वा इदं ब्रू॑मोऽपो देवी: प्रजाप॑तिम् ।
पितॄन्यमश्रे॑ष्ठान्ब्रूमस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥११॥

ये देवा दि॑विषदो॑ अन्तरिक्षसद॑श्च ये ।
पृथिव्यां शक्रा ये श्रितास्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥१२॥

आदित्या रुद्रा वस॑वो दिवि देवा अथ॑र्वान: ।
अङ्गि॑रसो मनीषिणस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥१३॥

यज्ञं ब्रू॑मो यज॑मानमृच: सामा॑नि भेषजा ।
यजूं॑षि होत्रा॑ ब्रूमस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥१४॥

पञ्च॑ राज्यानि॑ वीरुधां सोम॑श्रेष्ठानि ब्रूम: ।
दर्भो भङ्गो यव: सहस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥१५॥

अराया॑न्ब्रूमो रक्षां॑सि सर्पान्पु॑ण्यजनान्पितॄन् ।
मृत्यूनेक॑शतं ब्रूमस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥१६॥

ऋतून्ब्रू॑म ऋतुपती॑नार्तवानुत हा॑यनान् ।
समा॑: संवत्सरान्मासांस्ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥१७॥

एत॑ देवा दक्षिणत: पश्चात्प्राञ्च॑ उदेत॑ ।
पुरस्ता॑दुत्तराच्छक्रा विश्वे॑ देवा: समेत्य ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥१८॥

विश्वा॑न्देवानिदं ब्रू॑म: सत्यसं॑धानृतावृध॑: ।
विश्वा॑भि: पत्नी॑भि: सह ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥१९॥

सर्वा॑न्देवानिदं ब्रू॑म: सत्यसं॑धानृतावृध॑: ।
सर्वा॑भि: पत्नी॑भि: सह ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥२०॥

भूतं ब्रू॑मो भूतपतिं॑ भूताना॑मुत यो वशी ।
भूतानि सर्वा॑ संगत्य ते नो॑ मुञ्चन्त्वंह॑स: ॥२१॥

या देवी: पञ्च॑ प्रदिशो ये देवा द्वाद॑शर्तव॑: ।
संवत्सरस्य ये दंष्ट्रास्ते न॑: सन्तु सदा॑ शिवा: ॥२२॥

यन्मात॑ली रथक्रीतममृतं वेद॑ भेषजम् ।
तदिन्द्रो॑ अप्सु प्रावे॑शयत्तदापो॑ दत्त भेषजम् ॥२३॥

 

 

 

सप्तमं सूक्तम्» सप्तविंशत्यृचस्यास्य सूक्तस्याथर्वा ऋषि: | उच्छिष्टोऽध्यात्मञ्चदेवता: | प्रथमादिपञ्चर्चां सप्तम्यादिचतुर्दशानां त्रयोविंश्यादिपञ्चानाञ्चानुष्टुप्  षष्ठ्या बार्हतपरा पुर उष्णिगनुष्टुप् एकविंश्या: स्वराडनुष्टुप्  द्वाविंश्याश्च विराट्पथ्याबृहती छन्दांसि॥ (www.hindumantavya.blogspot.in)

 

उच्छि॑ष्टे नाम॑ रूपं चोच्छि॑ष्टे लोक आहि॑त: ।
उच्छि॑ष्टे इन्द्र॑श्चाग्निश्च विश्व॑मन्त: समाहि॑तम् ॥१॥

उच्छि॑ष्टे द्यावा॑पृथिवी विश्वं॑ भूतं समाहि॑तम् ।
आप॑: समुद्र उच्छि॑ष्टे चन्द्रमा वात आहि॑त: ॥२॥

सन्नुच्छि॑ष्टे असं॑श्चोभौ मृत्युर्वाज॑: प्रजाप॑ति: ।
लौक्या उच्छि॑ष्ट आय॑त्ता व्रश्च द्रश्चापि श्रीर्मयि॑ ॥३॥

दृढो दृं॑हस्थिरो न्यो ब्रह्म॑ विश्वसृजो दश॑ ।
नाभि॑मिव सर्वत॑श्चक्रमुच्छि॑ष्टे देवता॑: श्रिता: ॥४॥

ऋक्साम यजुरुच्छि॑ष्ट उद्गीथ: प्रस्तु॑तं स्तुतम् ।
हिङ्कार उच्छि॑ष्टे स्वर: साम्नो॑ मेदिश्च तन्मयि॑ ॥५॥

ऐन्द्राग्नं पा॑वमानं महाना॑म्नीर्महाव्रतम् ।
उच्छि॑ष्टे यज्ञस्याङ्गा॑न्यन्तर्गर्भ॑ इव मातरि॑ ॥६॥

राजसूयं॑ वाजपेय॑मग्निष्टोमस्तद॑ध्वर: ।
अर्काश्वमेधावुच्छि॑ष्टे जीवब॑र्हिर्मदिन्त॑म: ॥७॥

अग्न्याधेयमथो॑ दीक्षा का॑मप्रश्छन्द॑सा सह ।
उत्स॑न्ना यज्ञा: सत्राण्युच्छिष्टेऽधि॑ समाहि॑ता: ॥८॥

अग्निहोत्रं च॑ श्रद्धा च॑ वषट्कारो व्रतं तप॑: ।
दक्षि॑णेष्टं पूर्तं चोच्छिष्टेऽधि॑ समाहि॑ता: ॥९॥

एकरात्रो द्वि॑रात्र: स॑द्य:क्री: प्रक्रीरुक्थ्यद्ग: ।
ओतं निहि॑तमुच्छि॑ष्टे यज्ञस्याणूनि॑ विद्यया॑ ॥१०॥

चतूरात्र: प॑ञ्चरात्र: ष॑ड्रात्रश्चोभय॑: सह ।
षोडशी स॑प्तरात्रश्चोच्छि॑ष्टाज्जज्ञिरे सर्वे ये यज्ञा अमृते॑ हिता: ॥११॥

प्रतीहारो निधनं॑ विश्वजिच्चा॑भिजिच्च य: ।
साह्नातिरात्रावुच्छि॑ष्टे द्वादशाहोऽपि तन्मयि॑ ॥१२॥

सूनृता संन॑ति: क्षेम॑: स्वधोर्जामृतं सह॑: ।
उच्छि॑ष्टे सर्वे॑ प्रत्यञ्च: कामा: कामे॑न ततृपु: ॥१३॥

नव भूमी॑: समुद्रा उच्छिष्टेधि॑ श्रिता दिव॑: ।
आ सूर्यो॑ भात्युच्छि॑ष्टेऽहोरात्रे अपि तन्मयि॑ ॥१४॥

उपहव्यं॑ विषूवन्तं ये च॑ यज्ञा गुहा॑ हिता: ।
बिभ॑र्ति भर्ता विश्वस्योच्छि॑ष्टो जनितु: पिता ॥१५॥

पिता ज॑नितुरुच्छिष्टोऽसो: पौत्र॑: पितामह: ।
स क्षि॑यति विश्वस्येशा॑नो वृषा भूम्या॑मतिघ्न्यद्ग: ॥१६॥

ऋतं सत्यं तपो॑ राष्ट्रं श्रमो धर्म॑श्च कर्म॑ च ।
भूतं भ॑विष्यदुच्छि॑ष्टे वीर्यंद्ग लक्ष्मीर्बलं बले॑ ॥१७॥

समृ॑द्धिरोज आकू॑ति: क्षत्रं राष्ट्रं षडुर्व्यद्ग: ।
संवत्सरोऽध्युच्छि॑ष्ट इडा॑ प्रैषा ग्रहा॑ हवि: ॥१८॥

चतु॑र्होतार आप्रिय॑श्चातुर्मास्यानि॑ नीविद॑: ।
उच्छि॑ष्टे यज्ञा: होत्रा॑: पशुबन्धास्तदिष्ट॑य: ॥१९॥

अर्धमासाश्च मासा॑श्चार्तवा ऋतुभि॑: सह ।
उच्छि॑ष्टे घोषिणीराप॑: स्तनयित्नु: श्रुति॑र्मही ॥२०॥

शर्क॑रा: सिक॑ता अश्मा॑न ओष॑धयो वीरुधस्तृणा॑ ।
अभ्राणि॑ विद्युतो॑ वर्षमुच्छि॑ष्टे संश्रि॑ता श्रिता ॥२१॥

राद्धि: प्राप्ति: समा॑प्तिर्व्याद्गप्तिर्मह॑ एधतु: ।
अत्या॑प्तिरुच्छि॑ष्टे भूतिश्चाहि॑ता निहि॑ता हिता ॥२२॥

यच्च॑ प्राणति॑ प्राणेन यच्च पश्य॑ति चक्षु॑षा ।
उच्छि॑ष्टाज्जज्ञिरे सर्वे॑ दिवि देवा दि॑विश्रित॑: ॥२३॥

ऋच: सामा॑नि च्छन्दां॑सि पुराणं यजु॑षा सह ।
उच्छि॑ष्टाज्जज्ञिरे सर्वे॑ दिवि देवा दि॑विश्रित॑: ॥२४॥

प्राणापानौ चक्षु: श्रोत्रमक्षि॑तिश्च क्षिति॑श्च या ।
उच्छि॑ष्टाज्जज्ञिरे सर्वे॑ दिवि देवा दि॑विश्रित॑: ॥२५॥

आनन्दा मोदा॑: प्रमुदो॑ऽभिमोदमुद॑श्च ये ।
उच्छि॑ष्टाज्जज्ञिरे सर्वे॑ दिवि देवा दि॑विश्रित॑: ॥२६॥

देवा: पितरो॑ मनुष्याद्ग गन्धर्वाप्सरस॑श्च ये ।
उच्छि॑ष्टाज्जज्ञिरे सर्वे॑ दिवि देवा दि॑विश्रित॑: ॥२७॥

 

 

 

अष्टमं सूक्तम्» चतुस्त्रिंशदृचस्यास्य सूक्तस्य कौरुपथिरृषि: । अध्यात्मं मन्युश्चदेवता: | प्रथमादिद्वात्रिंशदृचां चतुस्त्रिंश्याश्चानुष्टुप् त्रयस्त्रिंश्याश्च पथ्यापङ्क्तिश्छन्दांसि॥ (www.hindumantavya.blogspot.in)

 

यन्मन्युर्जायामाव॑हत्संकल्पस्य॑ गृहादधि॑ ।
क आ॑सं जन्या: के वरा: क उ॑ ज्येष्ठवरोद्गऽभवत् ॥१॥

तप॑श्चैवास्तां कर्म॑ चान्तर्म॑हत्यद्गर्णवे ।
त आ॑सं जन्यास्ते वरा ब्रह्म॑ ज्येष्ठवरोद्गऽभवत् ॥२॥

दश॑ साकम॑जायन्त देवा देवेभ्य॑: पुरा ।
यो वै तान्विद्यात्प्रत्यक्षं स वा अद्य महद्व॑देत् ॥३॥

प्राणापानौ चक्षु: श्रोत्रमक्षि॑तिश्च क्षिति॑श्च या ।
व्यानोदानौ वाङ्मनस्ते वा आकू॑तिमाव॑हन् ॥४॥

अजा॑ता आसन्नृतवोऽथो॑ धाता बृहस्पति॑: ।
इन्द्राग्नी अश्विना तर्हि कं ते ज्येष्ठमुपा॑सत ॥५॥

तप॑श्चैवास्तां कर्म॑ चान्तर्म॑हत्यद्गर्णवे ।
तपो॑ ह जज्ञे कर्म॑णस्तत्ते ज्येष्ठमुपा॑सत ॥६॥

येत आसीद्भूमि: पूर्वा याम॑द्धातय इद्विदु: ।
य: वै तां विद्यान्नामथा स म॑न्येत पुराणवित् ॥७॥

कुत इन्द्र: कुत: सोम: कुतो॑ अग्निर॑जायत ।
कुतस्त्वष्टा सम॑भवत्कुतो॑ धाताजा॑यत ॥८॥

इन्द्रादिन्द्र: सोमात्सोमो॑ अग्नेरग्निर॑जायत ।
त्वष्टा॑ ह जज्ञे त्वष्टु॑र्धातुर्धाताजा॑यत ॥९॥

ये त आसन्दश॑ जाता देवा देवेभ्य॑: पुरा ।
पुत्रेभ्यो॑ लोकं दत्त्वा कस्मिंस्ते लोक आ॑सते ॥१०॥

यदा केशानस्थि स्नाव॑ मांसं मज्जानमाभ॑रत् ।
शरी॑रं कृत्वा पाद॑वत्कं लोकमनु प्रावि॑शत् ॥११॥

कुत: केशान्कुत: स्नाव कुतो अस्थीन्याभ॑रत् ।
अङ्गा पर्वा॑णि मज्जानं को मांसं कुत आभ॑रत् ॥१२॥

संसिचो नाम ते देवा ये सं॑भारान्त्समभ॑रन् ।
सर्वं॑ संसिच्य मर्त्यं॑ देवा: पुरु॑षमावि॑शन् ॥१३॥

ऊरू पादा॑वष्ठीवन्तौ शिरो हस्तावथो मुख॑म् ।
पृष्टीर्ब॑र्जह्येद्ग पार्श्वे कस्तत्सम॑दधादृषि॑: ॥१४॥

शिरो हस्तावथो मुखं॑ जिह्वां ग्रीवाश्च कीक॑सा: ।
त्वचा प्रावृत्य सर्वं तत्संधा सम॑दधान्मही ॥१५॥

यत्तच्छरी॑रमश॑यत्संधया संहि॑तं महत् ।
येनेदमद्य रोच॑ते को अ॑स्मिन्वर्णमाभ॑रत् ॥१६॥

सर्वे॑ देवा उपा॑शिक्षन्तद॑जानाद्वधू: सती ।
ईशा वश॑स्य या जाया सास्मिन्वर्णमाभ॑रत् ॥१७॥

यदा त्वष्टा व्यतृ॑णत्पिता त्वष्टुर्य उत्त॑र: ।
गृहं कृत्वा मर्त्यं॑ देवा: पुरु॑षमावि॑शन् ॥१८॥

स्वप्नो वै तन्द्रीर्निरृ॑ति: पाप्मानो नाम॑ देवता॑: ।
जरा खाल॑त्यं पालि॑त्यं शरी॑रमनु प्रावि॑शन् ॥१९॥

स्तेयं॑ दुष्कृतं वृ॑जिनं सत्यं यज्ञो यशो॑ बृहत् ।
बलं॑ च क्षत्रमोज॑श्च शरी॑रमनु प्रावि॑शन् ॥२०॥

भूति॑श्च वा अभू॑तिश्च रातयोऽरा॑तयश्च या: ।
क्षुध॑श्च सर्वास्तृष्णा॑श्च शरी॑रमनु प्रावि॑शन् ॥२१॥

निन्दाश्च वा अनि॑न्दाश्च यच्च हन्तेति नेति॑ च ।
शरी॑रं श्रद्धा दक्षिणाश्रद्धा चानु प्रावि॑शन् ॥२२॥

विद्याश्च वा अवि॑द्याश्च यच्चान्यदु॑पदेश्यद्गम् ।
शरी॑रं ब्रह्म प्रावि॑शदृच: सामाथो यजु॑: ॥२३॥

आनन्दा मोदा॑: प्रमुदो॑ऽभिमोदमुद॑श्च ये ।
हसो नरिष्टा॑ नृत्तानि शरी॑रमनु प्रावि॑शन् ॥२४॥

आलापाश्च॑ प्रलापाश्चा॑भिलापलप॑श्च ये ।
शरी॑रं सर्वें प्रावि॑शन्नायुज॑: प्रयुजो युज॑: ॥२५॥

प्राणापानौ चक्षु: श्रोत्रमक्षि॑तिश्च क्षिति॑श्च या ।
व्यानोदानौ वाङ्मन: शरी॑रेण त ई॑यन्ते ॥२६॥

आशिष॑श्च प्रशिष॑श्च संशिषो॑ विशिष॑श्च या: ।
चित्तानि सर्वे॑ संकल्पा: शरी॑रमनु प्रावि॑शन् ॥२७॥

आस्ने॑यीश्च वास्ते॑यीश्च त्वरणा: कृ॑पणाश्च या: ।
गुह्या॑: शुक्रा स्थूला अपस्ता बी॑भत्साव॑सादयन् ॥२८॥

अस्थि॑ कृत्वा समिधं तदष्टापो॑ असादयन् ।
रेत॑: कृत्वाज्यं॑ देवा: पुरु॑षमावि॑शन् ॥२९॥

या आपो याश्च॑ देवता या विराड् ब्रह्म॑णा सह ।
शरी॑रं ब्रह्म प्रावि॑शच्छरीरेऽधि॑ प्रजाप॑ति: ॥३०॥

सूर्यश्चक्षुर्वात॑: प्राणं पुरु॑षस्य वि भे॑जिरे ।
अथास्येत॑रमात्मानं॑ देवा: प्राय॑च्छन्नग्नये॑ ॥३१॥

तस्माद्वै विद्वान्पुरु॑षमिदं ब्रह्मेति॑ मन्यते ।
सर्वा ह्यद्गस्मिन्देवता गावो॑ गोष्ठ इवास॑ते ॥३२॥

प्रथमेन॑ प्रमारेण॑ त्रेधा विष्वङ्वि ग॑च्छति ।
अद एके॑न गच्छ॑त्यद एके॑न गच्छतीहैके॑न नि षे॑वते ॥३३॥

अप्सु स्तीमासु॑ वृद्धासु शरी॑रमन्तरा हितम् ।
तस्मिञ्छवोध्य॑न्तरा तस्माच्छवोध्यु॑च्यते ॥३४॥

 

 

 

नवमं सूक्तम्» षड्विंशत्यृचस्यास्य सूक्तस्य काङ्कायन ऋषि: | अर्बुदिर्देवता: | प्रथमर्चस्त्र्यवसाना सप्तपदा विराट् शक्वरी द्वितीयाया: पञ्चम्यादिचतसृणां दशमीद्वादशीत्रयोदशीनामष्टादश्यादिचतसृणाञ्चानुष्टुप् तृतीयाया: परोष्णिक् चतुर्थ्यास्त्र्यवसानोष्णिग्बृहतीगर्भा परात्रिष्टुप् षट्पदातिजगती नवम्येकादशीचतुर्दशीत्रयोविंशीषड्विंशीनां पथ्यापङ्क्ति: पञ्चदशीद्वाविंशीचतुर्विंशीपञ्चविंशीनां त्र्यवसाना सप्तपदा शक्वरी षोडश्यास्त्र्यवसाना पञ्चपदा विराडुपरिष्टाज्ज्योतिस्त्रिष्टुप् सप्तदश्याश्च त्रिपदा गायत्री छन्दांसि॥ (www.hindumantavya.blogspot.in)

 

ये बाहवो या इष॑वो धन्व॑नां वीर्याद्गणि च ।
असीन्प॑रशूनायु॑धं चित्ताकूतं च यद्धृदि ।
सर्वं तद॑र्बुदे त्वममित्रे॑भ्यो दृशे कु॑रूदारांश्च प्र द॑र्शय ॥१॥

उत्ति॑ष्ठत सं न॑ह्यध्वं मित्रा देव॑जना यूयम् ।
संदृ॑ष्टा गुप्ता व॑: सन्तु या नो॑ मित्राण्य॑र्बुदे ॥२॥

उत्ति॑ष्ठतमा र॑भेतामादानसंदानाभ्या॑म् ।
अमित्रा॑णां सेना॑ अभि ध॑त्तमर्बुदे ॥३॥

अर्बु॑दिर्नाम यो देव ईशा॑नश्च न्यद्गर्बुदि: ।
याभ्या॑मन्तरि॑क्षमावृ॑तमियं च॑ पृथिवी मही ।
ताभ्यामिन्द्र॑मेदिभ्यामहं जितमन्वे॑मि सेन॑या ॥४॥

उत्ति॑ष्ठ त्वं दे॑वजनार्बु॑दे सेन॑या सह ।
भञ्जन्नमित्रा॑णां सेनां॑ भोगेभि: परि॑ वारय ॥५॥

सप्त जातान्न्यद्गर्बुद उदाराणां॑ समीक्षय॑न् ।
तेभिष्ट्वमाज्ये॑ हुते सर्वैरुत्ति॑ष्ठ सेन॑या ॥६॥

प्रतिघ्नानाश्रु॑मुखी कृ॑धुकर्णी च॑ क्रोशतु ।
विकेशी पुरु॑षे हते र॑दिते अ॑र्बुदे तव॑ ॥७॥

संकर्ष॑न्ती करूक॑रं मन॑सा पुत्रमिच्छन्ती॑ ।
पतिं भ्रात॑रमात्स्वान्र॑दिते अ॑र्बुदे तव॑ ॥८॥

अलिक्ल॑वा जाष्कमदा गृध्रा॑: श्येना: प॑तत्रिण॑: ।
ध्वाङ्क्षा॑: शकुन॑यस्तृप्यन्त्वमित्रे॑षु समीक्षय॑न्रदिते अ॑र्बुदे तव॑ ॥९॥

अथो सर्वं श्वाप॑दं मक्षि॑का तृप्यतु क्रिमि॑: ।
पौरु॑षेयेऽधि कुण॑पे रदिते अ॑र्बुदे तव॑ ॥१०॥

आ गृ॑ह्णीतं सं बृ॑हतं प्राणापानान्न्य॑र्बुदे ।
निवाशा घोषा: सं य॑न्त्वमित्रे॑षु समीक्षय॑न्रदिते अ॑र्बुदे तव॑ ॥११॥

उद्वे॑पय सं वि॑जन्तां भियामित्रान्त्सं सृ॑ज ।
उरुग्राहैर्बा॑ह्वङ्कैर्विध्यामित्रा॑न्न्यर्बुदे ॥१२॥

मुह्य॑न्त्वेषां बाहव॑श्चित्ताकूतं च यद्धृदि ।
मैषामुच्छे॑षि किं चन र॑दिते अ॑र्बुदे तव॑ ॥१३॥

प्रतिघ्नाना: सं धा॑वन्तूर॑: पटौरावा॑घ्नाना: ।
अघारिणी॑र्विकेश्योद्ग रुदत्य१ पुरु॑षे हते र॑दिते अ॑र्बुदे तव॑ ॥१४॥

श्वद्गन्वतीरप्सरसो रूप॑का उतार्बु॑दे ।
अन्त:पात्रे रेरि॑हतीं रिशां दु॑र्णिहितैषिणी॑म् ।
सर्वास्ता अ॑र्बुदे त्वममित्रे॑भ्यो दृशे कु॑रूदारांश्च प्र द॑र्शय ॥१५॥

खदूरे॑ऽधिचङ्क्रमां खर्वि॑कां खर्ववासिनी॑म् ।
य उ॑दारा अन्तर्हि॑ता गन्धर्वाप्सरस॑श्च ये ।
सर्पा इ॑तरजना रक्षां॑सि ॥१६॥

चतु॑र्दंष्ट्राञ्छ्यावद॑त: कुम्भमु॑ष्काँ असृ॑ङ्मुखान् ।
स्वभ्यसा ये चो॑द्भ्यसा: ॥१७॥

उद्वे॑पय त्वम॑र्बुदेऽमित्रा॑णाममू: सिच॑: ।
जयां॑श्च जिष्णुश्चामित्राँ जय॑तामिन्द्र॑मेदिनौ ॥१८॥

प्रब्ली॑नो मृदित: श॑यां हतो३ऽमित्रो॑ न्यर्बुदे ।
अग्निजिह्वा धू॑मशिखा जय॑न्तीर्यन्तु सेन॑या ॥१९॥
तया॑र्बुदे प्रणु॑त्तानामिन्द्रो॑ हन्तु वरं॑वरम् ।
अमित्रा॑णां शचीपतिर्मामीषां॑ मोचि कश्चन ॥२०॥

उत्क॑सन्तु हृद॑यान्यूर्ध्व: प्राण उदी॑षतु ।
शौष्कास्यमनु॑ वर्तताममित्रान्मोत मित्रिण॑: ॥२१॥

ये च धीरा ये चाधी॑रा: परा॑ञ्चो बधिराश्च ये ।
तमसा ये च॑ तूपरा अथो॑ बस्ताभिवासिन॑: ।
सर्वांस्ताँ अ॑र्बुदे त्वममित्रे॑भ्यो दृशे कु॑रूदारांश्च प्रद॑र्शय ॥२२॥

अर्बु॑दिश्च त्रिष॑न्धिश्चामित्रा॑न्नो वि वि॑ध्यताम् ।
यथै॑षामिन्द्र वृत्रहन्हना॑म शचीपतेऽमित्रा॑णां सहस्रश: ॥२३॥

वनस्पती॑न्वानस्पत्यानोष॑धीरुत वीरुध॑: ।
गन्धर्वाप्सरस॑: सर्पान्देवान्पु॑ण्यजनान्पितॄन् ।
सर्वांस्ताँ अ॑र्बुदे त्वममित्रे॑भ्यो दृशे कु॑रूदारांश्च प्रद॑र्शय ॥२४॥

ईशां वो॑ मरुतो॑ देव आ॑दित्यो ब्रह्म॑णस्पति॑: ।
ईशां व इन्द्र॑श्चाग्निश्च॑ धाता मित्र: प्रजाप॑ति: ।
ईशां व ऋष॑यश्चक्रुरमित्रे॑षु समीक्षय॑न्रदिते अ॑र्बुदे तव॑ ॥२५॥

तेषां सर्वे॑षामीशा॑ना उत्ति॑ष्ठत सं न॑ह्यध्वं मित्रा देव॑जना यूयम् ।
इमं सं॑ग्रामं संजित्य॑ यथालोकं वि ति॑ष्ठध्वम् ॥२६॥

 

 

दशमं सूक्तम्» सप्तविंशत्यृचस्यास्य सूक्तस्य भृग्वङ्गिरा ऋषि: | त्रिषन्धिर्देवता: |  प्रथमर्चो विराट्पथ्याबृहती  द्वितीयायास्त्र्यवसाना षट्पदा त्रिष्टुब्गर्भातिजगती  तृतीयाया विराडास्तारपङ्क्ति:  चतुर्थ्या विराडनुष्टुप् पञ्चम्यादितृचस्य दशम्येकादशीचतुर्दशीपञ्चदशीनामष्टादश्यादितृचस्य त्रयोविंशीचतुर्विंशीसप्तविंशीनाञ्चानुष्टुप्  अष्टम्या विराट्त्रिष्टुप्  नवम्या: पुरोविराट् पुरस्ताज्ज्योतिस्त्रिष्टुप्  द्वादश्या: पञ्चपदा पथ्यापङ्क्ति:  त्रयोदश्या: षट्पदा जगती  षोडश्यास्त्र्यवसाना षट्पदा ककुम्मत्यनुष्टुप्त्रिष्टुब्गर्भा शक्वरी  सप्तदश्या: पथ्यापङ्क्ति:  एकविंश्यास्त्रिपदा गायत्री  द्वाविंश्या विराट् पुरस्ताद्बृहती  पञ्चविंश्या: ककुप्  षड्विंश्याश्च प्रस्तारपङ्क्तिश्छन्दांसि॥ (www.hindumantavya.blogspot.in)

 

उत्ति॑ष्ठत सं न॑ह्यध्वमुदा॑रा: केतुभि॑: सह ।
सर्पा इत॑रजना रक्षां॑स्यमित्राननु॑ धावत ॥१॥

ईशां वो॑ वेद राज्यं त्रिष॑न्धे अरुणै: केतुभि॑: सह ।
ये अन्तरि॑क्षे ये दिवि पृ॑थिव्यां ये च॑ मानवा: ।
त्रिष॑न्धेस्ते चेत॑सि दुर्णामा॑न उपा॑सताम् ॥२॥

अयो॑मुखा: सूचीमु॑खा अथो॑ विकङ्कतीमु॑खा: ।
क्रव्यादो वात॑रंहस आ स॑जन्त्वमित्रान्वज्रे॑ण त्रिष॑न्धिना ॥३॥

अन्तर्धे॑हि जातवेद आदि॑त्य कुण॑पं बहु ।
त्रिष॑न्धेरियं सेना सुहि॑तास्तु मे वशे॑ ॥४॥

उत्ति॑ष्ठ त्वं दे॑वजनार्बु॑दे सेन॑या सह ।
अयं बलिर्व आहु॑तस्त्रिष॑न्धेराहु॑ति: प्रिया ॥५॥

शितिपदी सं द्य॑तु शरव्ये३यं चतु॑ष्पदी ।
कृत्येऽमित्रे॑भ्यो भव त्रिष॑न्धे: सह सेन॑या ॥६॥

धूमाक्षी सं प॑ततु कृधुकर्नी च॑ क्रोशतु ।
त्रिष॑न्धे: सेन॑या जिते अ॑रुणा: स॑न्तु केतव॑: ॥७॥

अवा॑यन्तां पक्षिणो ये वयां॑स्यन्तरि॑क्षे दिवि ये चर॑न्ति ।
श्वाप॑दो मक्षि॑का: सं र॑भन्तामामादो गृध्रा: कुण॑पे रदन्ताम् ॥८॥
यामिन्द्रे॑ण संधां समध॑त्था ब्रह्म॑णा च बृहस्पते ।
तयाहमि॑न्द्रसंधया सर्वा॑न्देवानिह हु॑व इतो ज॑यत मामुत॑: ॥९॥

बृहस्पति॑राङ्गिरस ऋष॑यो ब्रह्म॑संशिता: ।
असुरक्षय॑णं वधं त्रिषं॑धिं दिव्याश्र॑यन् ॥१०॥

येनासौ गुप्त आ॑दित्य उभाविन्द्र॑श्च तिष्ठ॑त: ।
त्रिष॑न्धिं देवा अ॑भजन्तौज॑से च बला॑य च ॥११॥

सर्वां॑ल्लोकान्त्सम॑जयन्देवा आहु॑त्यानया॑ ।
बृहस्पति॑राङ्गिरसो वज्रं यमसि॑ञ्चतासुरक्षय॑णं वधम् ॥१२॥

बृहस्पति॑राङ्गिरसो वज्रं यमसि॑ञ्चतासुरक्षय॑णं वधम् ।
तेनाहममूं सेनां नि लि॑म्पामि बृहस्पतेऽमित्रा॑न्हन्म्योज॑सा ॥१३॥

सर्वे॑ देवा अत्याय॑न्ति ये अश्नन्ति वष॑ट्कृतम् ।
इमां जु॑षध्वमाहु॑तिमितो ज॑यत मामुत॑: ॥१४॥

सर्वे॑ देवा अत्याय॑न्तु त्रिष॑न्धेराहु॑ति: प्रिया ।
संधां म॑हतीं र॑क्षत ययाग्रे असु॑रा जिता: ॥१५॥

वायुरमित्रा॑णामिष्वग्राण्याञ्च॑तु ।
इन्द्र॑ एषां बाहून्प्रति॑ भनक्तु मा श॑कन्प्रतिधामिषु॑म् ।
आदित्य ए॑षामस्त्रं वि ना॑शयतु चन्द्रमा॑ युतामग॑तस्य पन्था॑म् ॥१६॥

यदि॑ प्रेयुर्दे॑वपुरा ब्रह्म वर्मा॑णि चक्रिरे ।
तनूपानं॑ परिपाणं॑ कृण्वाना यदु॑पोचिरे सर्वं तद॑रसं कृ॑धि ॥१७॥

क्रव्यादा॑नुवर्तय॑न्मृत्युना॑ च पुरोहि॑तम् ।
त्रिष॑न्धे प्रेहि सेन॑या जयामित्रान्प्र प॑द्यस्व ॥१८॥
त्रिष॑न्धे तम॑सा त्वममित्रान्परि॑ वारय ।
पृषदाज्यप्र॑णुत्तानां मामीषां॑ मोचि कश्चन ॥१९॥

शितिपदी सं प॑तत्वमित्रा॑णाममू: शिच॑: ।
मुह्य॑न्त्वद्यामू: सेना॑ अमित्रा॑णां न्यर्बुदे ॥२०॥

मूढा अमित्रा॑ न्यर्बुदे जह्येद्गषां वरं॑वरम् ।
अनया॑ जहि सेन॑या ॥२१॥

यश्च॑ कवची यश्चा॑कवचो३ऽमित्रो यश्चाज्म॑नि ।
ज्यापाशै: क॑वचपाशैरज्म॑नाभिह॑त: शयाम्॥२२॥

ये वर्मिणो येऽवर्माणो॑ अमित्रा ये च॑ वर्मिण॑: ।
सर्वांस्ताँ अ॑र्बुदे हताञ्छ्वानो॑ऽदन्तु भूम्या॑म्॥२३॥

ये रथिनो ये अ॑रथा अ॑सादा ये च॑ सादिन॑: ।
सर्वा॑नदन्तु तान्हतान्गृध्रा॑: श्येना: प॑तत्रिण॑: ॥२४॥

सहस्र॑कुणपा शेतामामित्री सेना॑ समरे वधाना॑म् ।
विवि॑द्धा ककजाकृ॑ता ॥२५॥

मर्माविधं रोरु॑वतं सुपर्णैरदन्तु॑ दुश्चितं॑ मृदितं शया॑नम् ।
य इमां प्रतीचीमाहु॑तिममित्रो॑ नो युयु॑त्सति ॥२६॥

यां देवा अ॑नुतिष्ठ॑न्ति यस्या नास्ति॑ विराध॑नम् ।
तयेन्द्रो॑ हन्तु वृत्रहा वज्रे॑ण त्रिष॑धिना ॥२७॥

 

अथर्ववेद के अन्य काण्ड यहाँ से पढें 

अथर्ववेद संहिता1» काण्डम्12» काण्डम्23» काण्डम्3‎4» काण्डम्4‎5» काण्डम्5 6» काण्डम्67» काण्डम्78» काण्डम्8‎9» काण्डम्910» काण्डम्1011» काण्डम्1112» काण्डम्1213» काण्डम्1314» काण्डम्1415» काण्डम्1516» काण्डम्1617» काण्डम्1718» काण्डम्1819» काण्डम्1920» काण्डम्20